Lendas galegas de ánimas

Autors/ores

  • Camiño Noia Campos Universidade de Vigo

DOI:

https://doi.org/10.17345/elop201957-75

Paraules clau:

lendas, crenzas, Galicia, ánimas, cultura celta, cristianismo, llegenda, creences, Galícia, ànimes, cristianisme

Resum

O artigo ten como obxectivo presentar relatos sobre a volta das almas dos mortos ao mundo da realidade, que en Galicia son numerosos e, así mesmo, defender a súa adscrición ao xénero da lenda. Unhas historias conservadas no imaxinario popular ao longo dos séculos. Mediante a comparación co que sucede en países de cultura celta, en especial no norte e sur de Portugal e Bretaña que son os que mellor coñezo, interprétanse varios relatos de ánimas con diferentes motivos e axentes. Os temas esenciais céntranse na vinda ao mundo das ánimas para pedir favores elas soas. Cando veñen no grupo procesional da (Santa) Compaña é para penar os pecados e para avisar da morte dalgunha persoa da veciñanza. Saliéntase o sincretismo que existe neste tipo de textos entre os elementos da etapa celta, precristiá, e os inseridos pola doutrina católica sobre o purgatorio e o inferno desde a cristianización de Europa. A parte final do artigo dedícase a mostrar a amplitude do concepto de lenda no ámbito da folclorística e a defender a proposta do cambio de denominación dos relatos estudados atendendo á súa veracidade.

***

L’article té com a objectiu presentar relats sobre el retorn de les ànimes dels morts al món de la realitat, que a Galícia són nombrosos i, així mateix, defensar-ne la vinculació al gènere de la llegenda. Són unes històries conservades en l’imaginari popular al llarg dels segles. En comparació amb el que succeeix als països de la cultura celta, especialment al nord i al sud de Portugal i a la Bretanya, que són els que conec millor, s’interpreten diversos relats d’ànimes amb diferents motius i agents. Els temes essencials se centren en l’arribada al món de les ànimes per sol·licitar els seus favors. Quan venen al grup processional de (Santa) Compaña és per castigar els pecats i advertir de la mort d’una veí. Es posa de relleu el sincretisme que existeix en aquest tipus de text entre els elements de l’etapa celta, precristiana, i els que s’insereixen en la doctrina catòlica sobre el purgatori i l’infern des de la cristianització d’Europa. La part final de l’article es dedica a mostrar l’amplitud del concepte de llegenda en el camp de la folklorística i defensar la proposta de canviar la denominació dels relats estudiats tenint en compte la seva veracitat.

Descàrregues

Les dades de descàrrega encara no estan disponibles.

Referències

ALONSO ROMERO, Fernando (1981): «Los orígenes del mito de la Santa compaña de las islas de Ons y Sálvora». Cuadernos de Estudios Gallegos vol. 32: 285–305.

ALONSO ROMERO, Fernando (2009): El mundo de la muerte en Galicia y en el folclore del norte de Europa. Vigo: AGCE.

BESANÇON, Dominique (1996): Anatole Le Braz et « La Légende de la Mort ». Rennes: Terre de Brume Éditions.

BOGGS, Ralph (1993) [1930]: Index of Spanish Folktales. Helsinki: Folklore Fellows Communications [Segunda edición en 1993].

BORROW, George (1843): The Bible in Spain. London: John Murray. Albemarle Street.

BORROW, George (1993): Viaxe por Galicia. Tradución, limiar e cronoloxía da viaxe por terras galegas que aparece no libro anterior de Salvador García Bodaño. Vigo: Xerais.

BRAGA, Teófilo (1885): O povo portuguez nos seus costumes, crenças e tradições, vol. 2. Livraria Ferreira <https://archive.org/details/opovoportuguezn00braggoog> [data de consulta: xullo de 2019].

BRU, Josiane (2010): « La légende comme récit bref et les limites du conte ». Pode consultarse en Hal. Archives-ouvertes: <https://hal-univ-tlse2.archives-ouvertes.fr/hal-01148973> [data de consulta: xullo de 2019].

CAMARENA, Julio; Maxime CHEVALIER (2003): Catálogo tipológico del cuento folclórico español. Cuentos religiosos. Tomo III. Alcalá de Henares (Madrid): Centro de Estudios Cervantinos.

CARDIGOS, Isabel; Paulo CORREIA (2015): Catálogo dos contos tradicionais portugueses (com as versoes análogas dos paises lusófonos), vol. 2. Santa Maria da Feira: Universidade do Algarve / Edições Afrontamento.

COROMINAS, Joan; José A. PASCUAL (1981): Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico, 6 vols. Madrid: Gredos.

CHRISTIANSEN, Reidar Thoralf (1958): Migratory Legends, a proposed list of types with a systematic catalogue of the Norwegian variants. Folklore Fellows Communications, 175. Helsinki: Suomalainen Tiedeakatemia.

CUBA, Xoán Ramiro (2010): «Ánimas, aparecidos e mortos en compaña na tradición galega». En Actas das III Xornadas de Literatura de tradición oral. Mitoloxía da morte: Agoiros, ánimas e pantasmas. Lugo: Asociación de Escritores en Lingua Galega (ASPG), p. 81–93.

CUBA, Xoán Ramiro; Antonio REIGOSA; Xosé MIRANDA (1999): Diccionario dos seres míticos galegos. Vigo: Xerais.

DELPECH, François (1989): «La légende : réflexions sur un colloque et notes pour undiscours». En Jean Pierre Etienvre (coord.) (1989): La leyenda: antropología, historia, literatura: Actas del Coloquio celebrado en la Casa de Velázquez. Madrid: Casa de Velázquez y Universidad Complutense, p. 291–305.

DEZINGER, Enrique (1961): El magisterio de la Iglesia. Manual de símbolos, definiciones… Barcelona: Herder [Versión española da 31a edición do Henrici Denzinger Enchiridion Symbolorum. Friburgo de Brisgovia: Herder, 1958].

DÍAZ VIANA, Luis (2008): Leyendas populares de España. Madrid: La Esfera de los Libros.

ÉVEILLARD, James; Patrick HUCHET (2004): Croyances et superstitions en Bretagne. Rennes: Éditions Ouest-France.

FRAGUAS, Antonio (1931a): «O culto ós mortos». Nós núm. 87 (15 de marzal): 42–46.

FRAGUAS, Antonio (1931b): «Do folk-lore de Armeses-Listanco». Nós núm. 96 (15 de Nadal): 221–227.

FRAGUAS, Antonio (1973): La Galicia insólita. A Coruña: Editorial Librigal.

FRAGUAS, Antonio (1986): «O mundo das ánimas». Encrucillada núm. 49 (setembro-outubro): 5–22.

FRAGUAS, Antonio (1990): La Galicia insólita. Tradiciones gallegas. Sada (A Coruña): Ediciós do Castro. Segunda edición revisada da de 1973.

LE BRAZ, Anatole (1893): La légende de la mort. París: Honoré Champion. Versión en rede.

Lembranzas de Vellos (1993): Aula da Terceira Idade de Vigo. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Consellería de Traballo e Servizos Sociais.

LISÓN TOLOSANA, Carmelo (1998): La Santa Compaña. Fantasías reales. Realidades fantásticas (Antropología cultural de Galicia IV). Madrid: Ediciones Akal.

MARIÑO FERRO, Xosé Ramón (1995): Aparicións e Santa Compaña. Pontevedra: Edicións do Cumio.

MARTOS NÚÑEZ, Eloy (1997): «Hacia una geografía legendaria de la península: de la Santa compaña al cazador negro». En Enrique Barcia (ed.): Cuentos y leyendas de España y Portugal / Contos e lendas de Espanha e Portugal. Mérida (Badajoz): Junta de Extremadura, p. 101–113.

MAURE RIVAS, Xulián (2006): Para unha escriptoloxía do galego. A Coruña: Fundación Barrié de la Maza.

NEVES CASINHA NOVA, Maria Manuela (2012): «As lendas do sobrenatural da Região do Algarve». Ramo de Doutoramento em Estudos de Literatura e Cultura (literatura oral e tradicional). Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa. Dispoñible na rede.

NOIA, Camiño (2010a): Catálogo tipolóxico do conto galego de tradición oral. Vigo: Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo.

NOIA, Camiño (2010b): «Representación da morte na narrativa oral». Ver Cuba. Actas das III Xornadas…, p. 65–80.

OLIVEIRA, Ataíde (s/d): Monografia de Estombar – Concelho de Lagoa. Faro (Algarve): Foco Editora.

PINTO-CORREIA, David (1993): «Os Géneros da Literatura Oral Tradicional. Contributo para a sua Classificação». Revista Internacional da Língua Portuguesa núm. 9 (julho): 63–69.

PEDROSO, Consiglieri (1880): Contribuições para uma mythologia popular portugueza. Porto: Imprensa Commercial. Segunda edición en 1988 en Lisboa: Publicações Dom Quixote.

POSSE, Juan Antonio (1984): Memorias del cura liberal D. Juan Antonio Posse. Madrid: Akal.

QUINTÁNS SUÁREZ, Manuel (2006): O Outro Mundo na cultura popular galega. Santa Comba (A Coruña): tresCtres.

RISCO, Vicente (1962): «Etnografía. Cultura espritual». En Ramon Otero Pedrayo (director): Historia de Galiza. A Terra. O home, vol. I. Buenos Aires: Editorial Nós, p. 255–777.

RODRÍGUEZ LÓPEZ, Jesús (1993): Supersticiones de Galicia y preocupaciones vulgares. Salamanca: Editorial Aliviadoiro, 10a edición. A primeira é de 1895.

SARMIENTO, Martín Fr. (1973): Catálogo de voces y frases gallegas. Edición y estudio por J. L. Pensado. Salamanca: Secretariado de Publicaciones de la Universidad.

SÉBILLOT, Paul (1983): Le folklore de France. La mer. Paris: Éditions Imago. Primeira edición en 1904.

TABOADA, Jesús (1961): Folklore de Verín. Las creencias y el saber popular. Ourense: Imprenta La Región.

Publicades

18-12-2019

Com citar

Noia Campos, C. (2019). Lendas galegas de ánimas. Estudis De Literatura Oral Popular / Studies in Oral Folk Literature, (8), 57–75. https://doi.org/10.17345/elop201957-75

Número

Secció

Articles